Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ

Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ 

Η διάβαση του Ακάρ Ντάγ (χάρτης 1)

…Και την άλυν υμέραν τας 11, επιτάξανμι αραπάδες [αραμπάδες] και βάλαμι τους γιλιούς απάνο. Και συνέχισεν υ πορίαν. Και ύμεθα το τάγμα μας και προτοπορίαν [εμπροσθοφυλακή]! Εβαδίσαμε δε πολύ ελέφτηραν. Κατά τας 11 υ όραν εσιναντήσαμε ένα χωργίον[1]. Και βάδιζιν ιμπρός το υπικόν μας. Κε πιαστήκαν με τους τσέτες επί μίαν όραν. Και μετά εφτάσαμε και εμίς. Και εβάλαμεν μερικά όπλα ο 9 λόχος. Kαι τους βάλαμι και μιρικές οβίδες. Και το σκάσανε! Εδιαλύθησαν και τριπόσαν! Εβαδίσαμε κοντά να τους εύρομι. Αλά ετριπόσαν μέσα στα δάσι κε στα βωνά τα ψηλά, απού ύταν γεμάτα από χιόνηα! Κι δάσι σαν τον Ταρσόνι[2] ! Μόνον κάτη καζάνηα ύβραμι απού μαγιρέβαν[3] .

Ακολουθούσαμε δε την σινέχιαν μέσα σε μίαν ρεματηά. Αφόσον εβαδίσαμι πολύ κε κοραστήκαμι, εκάτσαμε μέσα στο ρέμα και φάγαμι επή μίαν όραν. Και πάλυ υ σινέχιαν ακολούθεσι μέσα σι κάτη νερά και λάσπες και χιόνηα! Και δρόμος δεν έπαρχι [υπήρχε] καθόλον. Κάτη μονοπάτηα απού έβοσκαν τα γιλάδια βαδίζαμε! Κε ούτε έπαρχι καλίτερος δρόμος να περάσουμι. Ακολοθούσαμε δε μιρικόν ανείφορον.

Κε μιτά μας παρουσιάσκανε κάτη άλα βονά πιο μεγάλα, σαν το Γγούζη[4] ! Και να ορθούνε [ορθώνονται] χαράδρες κε δάσους! Ούτε ουρανόν βλέπαμε, ούτε κε γιν! Κε χιόνη μίαν ζόση! Αλά εφτηχώς κε ύταν παγωμέ{νο} και δεν βλάγαμε [βουλιάζαμε] (εικ.1,2). Εάν έπιφτε κανένας, ύθελεν 3 να τον βγάνον από το χιόνη! Ας ύνε δε …

Αφόσον επροχορέσαμε επί 2 όρας μέσα εις το δάσος κι νερά κι ανίφωρον, καταορθόσαμε να βγώμε απάνω εις ένα βωνών, όπου ύχαι λιόσυ ολύγων το χιόνην και ύτο αποχιονήστρα. Κε ύταν χάμο υ γις κοκινάτσα. Και πιγέναμι μέχρι τω γόναν μέσα στες λάσπες! Και σταματήσαμε εκί κε περιμέναμι να έρθων τα μιταγωγικά και να βαδίσομε πάλε εμπρός. Αλά τα μιταγωγικά που να βγιόν [βγούν]; Ούτε άδιγια [άδεια] δεν βγέναν! Κι ύρθεν το μιχανεκό κι έκανεν δρόμον και διαβίκανε. Αλά τη όρα ύρθαν; Ύρθαν τας 12 υ όραν την νίκταν! Τότες εμίς αφόσον εκάτσαμε επί 2 όρας. Κε ύμασταν κοραζμένη κε υδρομένη, μί ροτάς!

Κι ο αγέρας εφίσαγε κε έκοβι περόνηα [τρυπούσε τα κόκκαλα] ! Ο κιρός χάμο λάσπες, νερά και χιόνη. Κε από πάνω έτημος για να πιάσι πάλε. Κοβέρτες δεν ήχαμε να σκεπαστόμι. Τότες επιλπιστήκαμι [απελπιστήκαμε] δε το πος θα ξεμιρόσομε κε μίς! Κε υ αξυματηκί διατάσον:

- Εμπρός πεδιά, όλυ για ξύλα! Να φέριτε να κολίσομε [ανάψουμε] φοτηά!

Αμέσος τότες εμίς ετρέξαμε όλυ μέσα στο χιόνη. Αλά κι πού να τάβρομι τα ξύλα; Μι τή [τί] να τα κόψουμε; Ασίνε…. Εμάσαμε μιρικά μούσκλα. Όσου [Μέχρι] να τα βάλομι στην φοτηάν καΐκανε αμέσος! Πίσου για ξίλα. Υ όρα ύταν, θημούμι, 11 νίχτα. Σκοτάδι! Αγέρας φίσαγε ψιχρός κε όλιν τι νήχταν! Έτσι επέρασι υ νύχτα… Ένας απάνω στον άλον πέφταμε για να ζισταθούμι! Αλά ας ίνε…

Μας πίρεν υμέρα[5] καμι{ά} φοράν (Στο περιθώριο της σελίδας του σημειωματαρίου κάτω δεξιά αναγράφεται με μολύβι από τον ίδιο: εις βωνόν Καρτάγ ονωμάζονταν αφτό). Και σφάκξαμε κάτη πρόβατα για να τα πσίσουμε διότη ύμασταν και νηστηκί από τας 11 το μεσημέρι. Αμέσος ύδεν ο σινταγματάρχις[6] με των μέραρχων[7] κάπιαν φάλανγγαν εχτρικίν! Και αμέσος τότες το μεράζωμε το κρέασι άπσιτο. Και τρέχομε! Αλά δεν τους βοδόσαμε [προφτάσαμε] , έφιγαν!

Αλά βαδίσαμε μέσα σι κάτη χιόνια πολλά! Κε σι κάτη σάρες [κατηφορικό πετρώδες έδαφος]! Κιλάγαμι, θημούμι, ζβαρνόντα και κατεβέναμε κάτο! Και εμίς και υ αξιοματηκί μας! Τα μεταγογικά πάλε δεν βγέναν! Πάλε δρόμον το μιχανεκόν! Κε σινηχίζη υ πορίαν (εικ.3)...

Αφόσον εκατηβίκαμε χαμιλά εις τας πρόποδα{ς} και σιναντήσαμε μερικούς υπίς τσέτες ο 10 λόχος. Και τους βένομι! Και εβάρισεν ο 10 λόχος έναν υπέαν με το άλογό του (εικ.4). Και υ άλυ τό σκασαν! Ύταν έος 100[8]. Ακολοθήσαμε δε τον δρόμο μας ακροβολυστά και εμπρός μας το δικό μας υπικόν. Και καταφτάσαμι μέσα σ’ ένα χωργίον τουρκικόν[9]. Και μίναμε εκί το βράδι τας 12 μινός. Εβγάλαμι φιλάκια, επίγεν ο πρότος ουλαμός. Εκί τέλος εχορτάσαν υ ευζώνη κότες-νταούκ και πρόβατα-κουϋούν! Αλά ύταν 2 μέρες νηστηκί! Εγώ ύμον μάγιρας εκίνο το βράδι. Ύχαμε κρέασι 10 κουϋούνηα σφάξυ. Και καμίαν 10 κότες ύχα εγώ με τιν ενοματήαν μου. Εψίσαμε και φάγαμε. Και τις υπόλυπες τις βάλαμε μες το καζάνι κι βράσαν.

Η μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (χάρτης 2)

Τας 13 εκινίσαμε πάλεν αλά τελιφτέον το τάγμα μ{ου}. Αφόσον ακολουθήσαμι δε και κατά τας 2 υ όραν εφτάσαμι πλισίον σι κάτη βωνά. Και μας έβανον υ τούρκι μι το περόβολον! Επί 2 όρας μας βαράγαν μακράν αλά εμίς επροχωρούσαμε! Και κατά τας 4 υ όραν εφτάσαμι πλισίον και μας βάναν. Και το πεζηκόν και το κανώνη ακολουθούσε να βένι. Και να έχουμε και απόλυες, κιρίος το 2 τάγμα. Αλά αφόσον επλισιάσαμι, αρχίσαμι και εμίς να βένωμε, πεζηκόν και περόβωλον διαρκός! Και αφτή και εμίς. Άκουγες τα πιρόβολα μέχρη τας 8 υ όραν βέναν. Κε την νήχταν ακόμι βέναν. Όσον απού πίρεν υ άλι υμέραν[10].

Τας 14 άρχισε κι πάλυ το ύδιον. Και άκογες μόνον μίαν βογίν από τα πιρόβολα! Εχτρικά κε δικά μας έκαναν μπανάζη [μπαράζ]! Εβαράγαν αφραγμόν[11] τα δικά μας και προχουράγαμι εμίς. Κι άκουγες τα πολιβόλα και κάναν σαν αϋδόνηα! Αφόσον δε προχορέσαμι τόσον πολύ κα{τά} τας 11 μισί το σκάσανι. Κι φέβγαν αγρίος! Κι πιτάγαν τα φισίνγγια τους κι όλα τα πράγματά τους! Υ 2 μιραρχίαν ύταν αριστερά μας. Κι δεν υμπορούσε καθόλον να προχορέσυ από τα πιρά κε από τες οβίδες. Αλά αφόσον εσπάσαμι εμίς, τότις άρχισαν και αφτή να υπουχουρούνε, θέλασι [θέλοντας] και μι. Διότη θαλα [θα] τους κλύσομε, αν δεν οπιστοχοράγαν. Και εμίς τους πίραμε κοντά τότες στο κινήγι, όστες [ώστε] τους κάναμι και πιτάξανε και τα βρακιά τους, με{τά} σινχορίσιος, από τον φόβον τους! Αφίσαν και καταβλισμούς απίραγους, μαγιρίαν και λιπά. Αφίσαν αλέβρια, κανόνηα, κάρα… Εχάλασι το περόβολον αφτοκίνετα, καμίλες. Μίαν καμί{λα} τες έκοψεν τον λεμόν πέρα-πέραν! Τέτιους σκοπεφτάς {ύχαμι}! Ύχαμι κάπιον λοχαγόν της Α μίρας ορειβατικού, όπου τους τάραξυ! Έναν να ύβλυπε, θαλα [θα] των ρίξε, δεν τον άφινεν!

Η κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ

Αφώσον τους κινεγίσαμε τόσον πολύ και πιάσαμι και πολούς αχμαλότους[12], εκαταφτάσαμε και εις την πόλυν Αφχιόν Καρακαισάρ (εικ.5)[13]. Εκαταλίφθη τας 4 υ όραν από το 3 τάγμα ευζώνων και το ιπικόν μας! Εκαταβλύσκαμε δε εκί απόξου. Και ο πρότος ουλαμός επίγεν φιλάκιαν μέσα. Εις το νοσοκομίον ύτων τραγματήϋ τούρκι μέσα 207. Επίγεν ο γιατρός κε έκανε επίσκιψιν κε ύβρεν 207.

Τας 15 ανάπαψην. Αλά εγώ εβρίσκομαν με 40 περιτόν κε 4 ενέσις! Ο γιατρός μου έκανεν το θάμα του!

-Πρότη φοράν βλέπου άνθροπον με 40 περιτών και να βαροί βόλτες!

-Κάτσε μέσα στην σκινί σου! να μου λέγι ο γιατρός. Και ’γώ να γιρίζω έξω από τιν στενωχόριαν μου, από τον περιτόν, χορίς να πάγω εις νοσοκομίον.

Τας 16 το ίδιον ανάπαψην. Αλά εγώ ευρίσκομαν με 38 και 5 περιτόν! Και το βράδι εφίγαμε[14]και αντηκαταστήσαμε των 10 λόχον επί 3 όρας μακράν. Αλά μου πίρεν ο γιατρός τον γιλιόν! Εφτάσαμε δε κάποτες εκί. Αντηκαταστήσαμε των 10 λόχον. Και μίναμε εκί το βράδι.

Και το προγί τας 17 εφίγαμε πάλεν 3 όρες πορίαν έξω από την πόλυ εμπρός. Διότη μπροστά ύχαμι το 2 σύν{ταγ}μα. Και πίγαν και το γίριζαν [περιτριγύριζαν]. Επί 2 όρας μάχι ο 9 λόχος! Και πιγέν [πηγαίνει] το υπικόν ευζώνω{ν} (εικ.6) και τους εκίκλοσεν! Και τους πιάσανε όλους! Ύτον περίπο{υ} 10,50 [150]. Και τους πλάκοσεν το υπικόν με τες σπάθες! Και τους λυανήσαν υ ευζώνη κε υ φαντάρι! Παροσίασαν μόνων 50 από τους 10,50 [150]!

Εβαδίσαμε ο λόχος. Κε εγώ, υ ενοματήα μου, έμινε εκί φιλάκιον να φιλάξυ μιρικά πράγματα, τες αποθήκες από δεν υμπουρούσαν να τα σικόσουν. Εμίναμε εκί κε πίραμε κε 2 οκάδες μαλακόν-γάλα-σού. Το πύρε κάπιος δικανέας Αποστολάρος ο μακάριος από κάτι πρόβατα, υ [ο] οπίος εσκοτώθη έπιτα την άλιν υμέραν, τας 19! Και φάγαμι. Κι μετά ύρθαν τα μεταγογικά. Και φορτόσαμι τα πράγματα κι τους γιλεούς. Και βαδίσαμε σιγά-σιγά. Κε ’γώ ύχα γένη ολύγον καλύτερα. Κε φτάσαμε. Και φκιάσαμε σκενές.

Και μίναμε εκί μέχρι το βράδη.

Και την άλυν υμέραν τας 18 επίγαμε και πλίναμε…….

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ- ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Πρόκειται για το χωριό Ακχόρ Χισάρ. Σήμερα ονομάζεται Αχιρχισάρ (τουρκ. Ahirhisar) ή Γεσιλχισάρ (τουρκ. Yeşilhisar). Βρίσκεται 15 χιλιόμετρα ανατολικά του Αχάτ σε υψόμετρο 1.238 μ.. Έχει πληθυσμό 2.725 κατοίκους (απογραφή 2000).

[2] Πρόκειται για το τοπωνύμιο Δροσούνι στην Όθρυ όπου υπάρχει πυκνό δάσος.

[3] Η ΧΙΙΙη Ημιλαρχία ενεπλάκη με 600 τούρκους ιππείς, που κατείχαν τα υψώματα δυτικά του Τσαλτίκοϊ, τους οποίους και απώθησε. Το Τσαλτίκιοϊ σήμερα ονομάζεται Τσάλτζα (τουρκ. Çalca). Βρίσκεται 4 χιλιόμετρα ανατολικά του Αχιρχισάρ σε υψόμετρο 1.287 μ. και έχει πληθυσμό 1.178 κατοίκους (απογραφή 2000).

[4] Είναι το ορεινό συγκρότημα του Ακάρ Ντάγ. Σήμερα ονομάζεται Αχίρ Νταγί (τουρκ. Ahir Daği). Αποτελείται από τα όρη Τουμλού Τεπέ (σήμερα Ντουμλού Τεπεσί, τουρκ. Dumlu Tepesi με ύψος 1.511 μ.) και την κυρίως κορυφή του Ταζλέρ Καρλίκ με ύψος 1.915 μ.. Το ύψος των βουνών αυτών δεν απέχει πάρα πολύ από το ύψος της Όθρυος (Γκιούζι) που είναι 1.726 μ..

[5] Ξημέρωσε η 12η Μαρτίου 1921.

[6] Ο Νικόλαος Πλαστήρας, διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.

[7] Ο διοικητής της ΧΙΙΙης Μεραρχίας συνταγματάρχης (ΠΒ) Κίμων Διγενής.

[8] Ήταν η οπισθοφυλακή των υποχωρούντων τούρκων.

[9] Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων ως εμπροσθοφυλακή της ΧΙΙΙης Μεραρχίας έφτασε στις 5 το απόγευμα στο χωριό Γκιουνέϊ, όπου και διανυκτέρευσε. To Γκιουνέϊ σήμερα ονομάζεται Γκιουνέικιοϊ (τουρκ. Güneyköy). Βρίσκεται 66 χιλιόμετρα ανατολικά του Ουσάκ και 57 δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, δίπλα στο δρόμο Ουσάκ-Αφιόν Καραχισάρ, σε υψόμετρο 1.164 μ.. Έχει πληθυσμό 2.655 κατοίκους (απογραφή 2000).

[10] Η πορεία ήταν Γκιουνέϊ-Σινάν Πασά-Πασάκιοϊ-Σινίρκιοϊ. Η φάλαγγα εβλήθη από τα υψώματα του Τσακιρσάζ. Παρ’ όλα αυτά το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων έφτασε 500 μ. προ της κύριας γραμμής αντιστάσεως των τούρκων. Εκεί εγκατέστησε προφυλακές στα υψώματα Τσακιρσάζ-Γιατζιλάρ με συνεχή ανταλλαγή πυρών. Για τα χωριά από τα οποία διήλθε η φάλαγγα, πρέπει να σημειωθούν τα εξής:

To Σινάν Πασά και σήμερα ονομάζεται Σινανπασά (τουρκ. Sinanpaşa) και είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Βρίσκεται πάνω στο δρόμο Ουσάκ-Αφιόν Καραχισάρ, 33 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.146 μ.. Έχει πληθυσμό 6.168 κατοίκους (απογραφή 2000).

Το Πασάκιοϊ (τουρκ. Paşaköy) σήμερα ονομάζεται και Αχμετπασά (τουρκ. Ahmetpaşa). Βρίσκεται 31 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ και 2 ανατολικά του Σινανπασά σε υψόμετρο 1.089 μ.. Έχει πληθυσμό 3.749 κατοίκους (απογραφή 2008).

Το Σινίρκιοϊ σήμερα ονομάζεται Σινίρ (τουρκ. Sinir) και αποτελεί μέρος του χωριού Τινάζτεπε (τουρκ. Tinaztepe). Βρίσκεται 14 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.107. μ.. Έχει πληθυσμό 5.552 κατοίκους (απογραφή 1997).

Το Τσακιρσάζ σήμερα ονομάζεται Τσακίρκιοϊ (τουρκ. Çakirköy). Βρίσκεται 7 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.052 μ. και έχει πληθυσμό 526 κατοίκους (απογραφή 2000).

Το Γιατζιλάρ σήμερα ονομάζεται Γκεζλέρ (τουρκ. Gezler). Βρίσκεται 14 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.122 μ. και έχει πληθυσμό 360 κατοίκους (απογραφή 2000).

[11] Φραγμός πυροβολικού είναι οι συνεχείς και συντονισμένες βολές των πυροβόλων. Γίνεται με σκοπό την κάλυψη του πεζικού στην επέλασή του προς τις εχθρικές θέσεις.

[12] Από τις 5.00 τα ξημερώματα το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων ενισχυμένο με πυροβολαρχία επιτέθηκε στα υψώματα Μουτατίμπ Ντάγ από Σινίρκιοϊ προς Καγιαντιμπί. Στις 7.00 κατέλαβε θέσεις απέναντι από τους τούρκους χωρίς να γίνει αντιληπτό από αυτούς, επειδή ήταν απασχολημένοι με το υπόλοιπο σύνταγμα. Όταν αντελήφθησαν την κίνηση του 3ου τάγματος άρχισαν τμηματική υποχώρηση από τις 9.00 το πρωί. Καθώς κατέβαιναν από τα υψώματα του Τσακιρσάζ προς την πεδιάδα βάλλονταν από το ελληνικό πυροβολικό. Το μεσημέρι το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων συνέλαβε 30 αιχμαλώτους. To Καγιαντιμπί και σήμερα ονομάζεται Καγιαντιμπί (τουρκ. Kayadibi). Βρίσκεται 30 χιλιόμετρα από το Αφιόν Καραχισάρ και 15 από το Σινανπασά σε υψόμετρο 1.154 μ.. Έχει πληθυσμό 896 κατοίκους (απογραφή 1997).

[13] Αφιόν Καραχισάρ (τουρκ. Afyonkarahisar και Afyon, ελλην. Ακροϊνός). Στα ελληνικά μεταφράζεται το μαύρο κάστρο του οπίου. Βρίσκεται 115 χιλιόμετρα ανατολικά του Ουσάκ και 250 νοτιοδυτικά της Άγκυρας. Χαρακτηριστικό της πόλης είναι ο βράχος ύψους 200 μ. με το κάστρο στην κορυφή του. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1.034 μ. και είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας Αφιόν. Το 1919 είχε πληθυσμό 35.000 κατοίκους, εκ των οποίων 27.000 τούρκοι και 8.000 έλληνες, αρμένιοι και λίγοι ευρωπαίοι. Σήμερα έχει πληθυσμό 128.516 κατοίκους (απογραφή 2000). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έχει πανεπιστήμιο. 

[14] Η ΧΙΙΙη Μεραρχία είχε συστήσει δύο αποσπάσματα για την εκκαθάριση της περιοχής ανατολικά του Αφιόν Καραχισάρ. Στο ένα απόσπασμα συμμετείχε το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και μία πυροβολαρχία της ΧΙΙΙβ Μοίρας Ορειβατικού Πυροβολικού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1)Αβτζιγιάννης Κ., Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922. Σειρά: Πολεμικές Μονογραφίες 11, 

Αθήνα 2001.

2)Βακάς Δ., Η Μεγάλη Ελλάς. Ο Ελ. Κ. Βενιζέλος πολεμικός ηγέτης, Αθήναι 1965.

3)Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), 

Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986).

4)Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ιστορία του ελληνικού στρατού 1821-1997, Αθήνα 1997.

5)Γρηγοριάδης Φ., Διχασμός-Μικρά Ασία 1909-1930, Ιστορία μιας εικοσαετίας, τόμοι Α΄,Β΄, 

Αθήναι 1971.

6)Ένωση Ρουμελιωτών Βορείου Ελλάδος, Ημερολόγιο 2005, Θεσσαλονίκη 2005.

7)Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄ (από το 1913 ως το 1941), Αθήνα 2000.

8)Καντερές Δ., Μικρά Ασία 1921. Τα λάθη που οδήγησαν στην καταστροφή. Άρθρο στο 

περιοδικό Πόλεμος και Ιστορία 98, σελίδες 18-29, Αθήνα 2006.

9)Καρύκας Π., Ελληνικός στρατός (1821-1922). Σειρά: Πολεμικές Μονογραφίες, Αθήνα 2001.

10)Καψής Ι., Χαμένες Πατρίδες. Από την απελευθέρωση μέχρι την καταστροφή, Αθήναι 1962.

11)Κοντογιάννης Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας, 1921, Επανέκδοση 2000.

12)Λυμπερόπουλος Χ., Εύζωνοι. Οι πολεμιστές του θρύλου και της ιστορίας, Αθήνα 1996.

13)Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Πυρσός/Δρανδάκης/Φοίνιξ, 1926-1934, τόμοι 24, 

συμπλ. το1965 (τόμοι συμπληρωμάτων 4και ειδικός τόμος ΕΛΛΑΣ).

14)Μιχαλακέας Τ. , Ιστορική σύνθεσις (1917-1922). Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου η ιστορία της 

Νεωτέρας Ελλάδος, Αθήναι 1964.

15)Μπουλαλάς Κ. , Ιστορία 2ου Συντάγματος Πεζικού 1912-1913,1918-1919,1920, Αθήναι 1921.

16)Μυλωνάς Ι. , Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997.

17)Παναγάκος Π. , Συμβολή εις την ιστορίαν της δεκαετίας 1912-1922, Αθήναι 1960.

18)Παπαρρόδου Ν. , Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδος, Αθήναι χ.χ.

19)Πεπονής Ι. , Νικόλαος Πλαστήρας στα γεγονότα 1909-1945, Θεσσαλονίκη χ.χ.

20)Προκοπίου Σ. , Σαν ψέματα και σαν αλήθεια. Τα τελευταία χρόνια. Μικρασιατικόν 

ιστορικόν μυθιστόρημα με εικόνας, Αθήναι 1928.

21)Σαράφης Στ. , Ιστορικές Αναμνήσεις (από τα παιδικά χρόνια ως την κατοχή), Αθήνα 1952.

22)Σπυρίδωνος Γ. , Πόλεμος και ελευθερία. Η μικρασιατική εκστρατεία όπως την είδα, Αθήναι 1957.

23)Στρατηγός Ξ. , Η Ελλάς εν Μικρά Ασία. Ιστορική επισκόπησις επί τη βάσει επισήμων εγγράφων και πηγών, Αθήνησι 1925.

24)Συλλογικός τόμος: Ελλάδα 20ος αιώνας, Β΄ Τόμος: Γεγονότα και θεσμοί, Αθήνα χ.χ

25)Συλλογικός τόμος: Ελληνικοί Πόλεμοι, 20ος αιώνας, Αθήνα 2002.

26)Συλλογικός τόμος: Εμείς οι Έλληνες. Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Α΄ Τόμος. Από τον πόλεμο του 1897 στη Μικρασιατική εκστρατεία, Αθήνα 2008.

27)Συλλογικός τόμος: Μικρασιατική Καταστροφή, επικοί αγώνες και τραγικά σφάλματα. Σειρά: Μεγάλες Μάχες 8, Αθήνα χ.χ.

28)Χατζηαντωνίου Κ. , Μικρά Ασία. Ο απελευθερωτικός αγώνας 1919-1922, Αθήνα 1994.

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ 

Eικ.1: Άνδρες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στο χιονοσκέπαστο Ακάρ Ντάγ.

Eικ.2: Άλλη σκηνή από τη διάβαση του Ακάρ Ντάγ. Σε πρώτο πλάνο ένας εύζωνας έχοντας το 

μάνλιχερ στον ώμο βοηθάει συμπολεμιστή του, όπως περιγράφεται στο ημερολόγιο.

Eικ.3: Στάση για ανάπαυση στο Ακάρ Ντάγ στις 12 Μαρτίου 1921. Οι εύζωνοι φορούν γαλλικά 

κράνη Αντριάν μοντέλο 1915.

Εικ.4: Τσέτης ιππέας. Στο αριστερό του χέρι φέρει τουφέκι μάουζερ μοντέλο1903, ενώ με το 

δεξί κρατάει το άλογό του από το χαλινάρι.

Eικ.5: Άποψη του Αφιόν Καραχισάρ το 1921. Πάνω από την πόλη δεσπόζει ο χαρακτηριστικός 

βράχος.

Eικ.6: Το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων κάπου στη Μικρά Ασία.

Χάρτης 1: Η έναρξη της προέλασης και η διάβαση του Ακάρ Ντάγ.

Χάρτης 2: Η μάχη του Αφιόν Καραχισάρ.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΩΝ 

Εικ.1,2,4 : Φουντουλάκης Εμμ., Πολεμικά φύλλα από την Μικρασιατικήν εκστρατείαν. 

Κώστα Μισαηλίδη Πολεμικού Ανταποκριτή, Αθήναι 1923.

Εικ.3: Δημητράκης Π., Έλληνες κατάσκοποι στη Μικρά Ασία (1919-1923), Αθήνα 2006.

Εικ.5,6: Καρύκας Π., Ελληνικός στρατός (1821-1922). Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες», 

Αθήνα 2001.

Χάρτες 1,2: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986).

Πηγή